ΓΙΑΝΝΗΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ (ΨΑΡΟΓΙΑΝΝΗΣ) - ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ
Γιάννης Ξυλούρης (Ψαρογιάννης): Λαούτο - Ηλίας Ζούτσος: Λύρα - Παναγιώτης Κατσικιώτης (Τσίκο): Κρουστά
Τόποι και χρόνοι της μνήμης...
Εμβληματική μορφή για την κρητική μουσική ο Γιάννης Ξυλούρης (Ψαρογιάννης) συμπτύσσει σ' έναν ψηφιακό δίσκο το δικό του "σύμπαν". Ταξιδεύει ανάμεσα σε αστερισμούς, γητεύει το χρόνο με τη μουσική του, καταφεύγει στο χτες για να δροσίσει τη μνήμη, συμπυκνώνει παλιά και καινούργια ακούσματα για να δημιουργήσει. Γεννημένος στ' Ανώγεια από την οικογένεια που χάρισε στη μουσική μας παράδοση τρεις κορυφαίους δημιουργούς (Νίκος, Αντώνης, Γιάννης), εξακολουθεί να βρίσκεται στις επάλξεις κι ας έχουν περάσει σχεδόν εξήντα χρόνια από τότε που πρωτόπιασε το λαούτο και συνόδευσε τον πρόωρα χαμένο αδελφό του, τον Νίκο Ξυλούρη, στις μουσικές περιπλανήσεις του.
Σε δυο ενότητες χωρίζει την τελευταία δουλειά του. Στη μια ο Γιάννης ανεβαίνει ξανά στα βουνά της παιδικής του μνήμης, περπατά στα μονοπάτια των βοσκών, των προσκυνητών και των οδοιπόρων, αφουγκράζεται τους ψιθύρους του ανέμου που κάνει τα κλαδιά να λυγίζουν και μετουσιώνει τη θύμηση σε μουσική. «Κάθε που θυμούμαι τα βουνά της Κρήτης δακρύζω» μου είπε σε μια από τις κουβέντες που ανταλλάξαμε όταν σχεδίαζε το δικό του μουσικό σύμπαν. «Κι όταν πιάνω το λαούτο θαρρώ πως η κάθε πλαγιά και το κάθε φαράγγι γίνονται νότες και μου μιλούνε. Αυτό έκαμα. Μίλησα με τα βουνά. Εμπνεύστηκα από τον Ψηλορείτη και τη Χανιώτικη Μαδάρα, τα Λασιθιώτικα, τον Κουλούκουνα, τον Στρούμπουλα, το Κέντρος, τα Στειακά της ανατολής, τα Αστερούσια του νότου...». Ακούγοντάς τον νομίζει κανείς πως τον ακολουθεί σε πορείες νοσταλγικές, πως μοχτεί να γαληνέψει τους τόπους του ονείρου. Η μουσική εξανθρωπίζει τον χώρο κι αυτό το ξέρει καλά ο Γιάννης. Οι βοσκοί και οι βουκόλοι δαμάζουν τις ώρες της ατέλειωτης μοναξιάς με τις νότες και τη μαντινάδα. Ήταν ακόμη παιδί όταν έφερε ο άνεμος στ' αυτιά του τις πρώτες ασύμμετρες νότες από κάποιο άλλο μιτάτο, από κάποιον ανώνυμο μουσικό που βρισκόταν μακριά. Κι οι νότες αυτές τον σημάδεψαν...
Στην άλλη ενότητα κεντρίζει τη συλλογική μας μνήμη με τις μουσικές που δήλωναν κάποτε τον αστικό εκσυγχρονισμό: τα λεγόμενα «ευρωπαϊκά» και κυρίως το ταγκό, έναν αισθησιακό νοτιοαμερικάνικο χορό που είχε ταξιδέψει κιόλας χιλιάδες μίλια κι είχε προσαρμοστεί στην ευρωπαϊκή χορευτική κουλτούρα. Αλλοίμονο στον λυράρη που δεν ήξερε να παίζει ταγκό στα χρόνια μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Ο Νίκος και ο Γιάννης Ξυλούρης, αχώριστοι πάντα, προσπάθησαν να δώσουν κρητικό χρώμα στον χορό του αργεντίνικου πάθους και της γαλλικής διακριτικότητας (στην Ευρώπη οι χορευτές διατηρούσαν κάποια απόσταση μεταξύ τους). Και κρητικό ύφος. Με τη λύρα και το λαούτο. Πειραματίστηκαν, αφομοίωσαν σκοπούς, καινοτόμησαν. Στην Κρήτη των αυστηρών ηθών και των στερεοτύπων που διατηρούνταν ολάκερα κατά την πρώτη μεταπολεμική εποχή, οι αποστάσεις ανάμεσα στους χορευτές μάκραιναν ακόμη περισσότερο, οι μουσικοί έπρεπε να τιθασεύσουν το πάθος, άλλωστε δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το ταγκό δεν έγινε αμέσως αποδεκτό από πολλούς ορεσίβιους πληθυσμούς. «Κολλητό χορό» τον αποκαλούσαν με κάποια δόση απαξίωσης.
Ο Γιάννης ξαναφέρνει στ' αυτιά μας την εποχή του ταγκό. Και το κάνει με τη μαεστρία του ανθρώπου που συν-διαμόρφωσε τον μουσικό κόσμο της Κρήτης κατά την εποχή της μεγάλης μετάβασης. Άλλωστε, ο ίδιος πρωταγωνίστησε, μαζί με τον Νίκο Ξυλούρη, στην επάνοδο της κρητικής μουσικής (κάποιοι την θεώρησαν «κάθαρση») από τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Άλλωστε και τούτον τον ψηφιακό δίσκο στον αξέχαστο αδελφό του, τον Νίκο τον αφιερώνει...
Θα έλεγε κανείς ότι ο Γιάννης είναι η ζωντανή ιστορία της μουσικής του τόπου μας. Αν και χειρίζεται καλά όλα τα παραδοσιακά μουσικά όργανα, αγκαλιάζει με γνώση και φρόνηση τη μεγάλη αγάπη του: το λαούτο. Και ταξιδεύει...
Συνταξιδιώτες στο ξυλουρέικο σύμπαν δυο σπουδαίοι μουσικοί, ο Ηλίας Ζούτσος και ο Παναγιώτης Κατσικιώτης (Τσίκος) . Και οι δυο γράφουν ήδη τη δική τους ιστορία στο μουσικό μας στερέωμα. Ο Ηλίας έχει ρίζες στην Κρήτη. Και μουσική παιδεία. Παίζει λύρα, βιολί, λαούτο, κιθάρα... Αντιπροσωπεύει μια καινούργια γενιά μουσικών αρκετά διαφορετική από τις πλοηγούμενες, απ' αυτές που έμαθαν τη λύρα στα βουνά. Είναι υποψήφιος διδάκτωρ μουσικολογίας του Πανεπιστημίου της Αθήνας και η μέχρι τώρα θητεία του μας κάνει να ελπίζομε σε μια καινούργια δυναμική πορεία της μουσικής μας.
Νίκος Ψιλάκης, Δεκέμβρης 2014.
