Ένας διανοούμενος συναντά στον Πειραιά ένα γέρο μιναδόρο μακεδονικής καταγωγής, και επιστρέφει στο γενέθλιο νησί του για να εκμεταλλευτεί ένα λιγνιτωρυχείο. Επιθυμεί να αφιερωθεί σε μιαν εργασία χειρωνακτική, με την ελπίδα να γιατρευτεί από τη θεωρητική του αδράνεια. Αλλά σύντομα αλλάζει στόχους, γιατί ο γερο-Αλέξης Ζορμπάς αποκαλύπτει ένα ανεξάντλητο θησαυρό από εμπειρίες, που μαγεύουν τον διανοούμενο. Η εκμετάλλευση του ορυχείου γίνεται έτσι ένα πρόσχημα, που τους επιτρέπει να χαρούν ατέλειωτες συζητήσεις και αλήτικες περιπέτειες, που προκαλούνται από την παρουσία μιας γερασμένης Γαλλίδας σαντέζας, ιδιοκτήτριας του κοντινού πανδοχείου. Ο Ζορμπάς είναι μια ύπαρξη αχόρταγη, χωρίς προκαταλήψεις, και δέχεται ατάραχα τη φτώχια και την πραγματικότητα του νησιού, που καταβάλλουν τον νέο του σύντροφο. Ωστόσο, οι δυο φίλοι έχουν κάτι κοινό: την ανησυχία, στον Ζορμπά παράφορη, στον αφηγητή υποταγμένη, μπροστά στο μυστήριο της ζωής. Το ύφος, άκρως πλούσιο και τολμηρό, καθώς απεικονίζει ανάγλυφα την έντονη διαφορά ανάμεσα σε δύο χαρακτήρες και σε δύο αντίθετες αντιλήψεις τού κόσμου, καθιστά τον Ζορμπά ένα από τα καλύτερα έργα τού Καζαντζάκη.
(Από την ιταλική έκδοση Nikos Kazantzakis Zorba il greco, Arnoldo Mondadori Editore, Milano 1976.)
«Ο Αλέξης Ζορμπάς, ο ήρωας του μυθιστορήματος, είναι ένας εργάτης που συνοδεύει τον αφηγητή στην Κρήτη. Ο Ζορμπάς είναι μια φιγούρα δημιουργημένη σε τεράστια κλίμακα: τα χρόνια τού βίου του δεν έχουν θολώσει τη φλόγα με την οποία ζει, τον ενθουσιασμό με τον οποίον ανταποκρίνεται σε ό,τι του προσφέρει η ζωή, είτε επιβλέπει εργάτες σε ορυχείο, είτε αντιμετωπίζει τρελούς καλόγερους σε μοναστήρι, είτε ξομπλιάζει τις ιστορίες των περασμένων περιπετειών του, ή κάνει έρωτα.
»Ο Ζορμπάς έχει αναδειχθεί ως ένα από τα αληθινά αλησμόνητα δημιουργήματα της λογοτεχνίας –ένας χαρακτήρας στη μεγάλη παράδοση του Σεβάχ τού Θαλασσινού, του Φάλσταφ και του Σάντσο Πάντσα– και το βιβλίο είναι ένα σύγχρονο κλασσικό έργο, που ξεχειλίζει από πνεύμα, φαντασία, και χαρά τής ζωής.»
(Από την αγγλική έκδοση Zorba the Greek by Nikos Kazantzakis, Simon and Schuster, New York 1952.
